Bánh trứng kiến, tiếng Tày gọi là “pẻng rày” là món bánh không thể thiếu trong nhiều dịp lễ quan trọng của người Tày. Thông thường vào tháng Ba, tháng Tư âm lịch là thời gian thích hợp để người dân vào rừng tìm trứng kiến vì đây là giai đoạn loài kiến sinh trưởng mạnh nhất.
Đúng như tên gọi, nguyên liệu chính để làm bánh trứng kiến là trứng non của kiến đen, bột gạo nếp và lá cây vả. Loại kiến được chọn phải là kiến đen có thân nhỏ, đuôi nhọn, thường làm tổ trên các cây vầu, cây sau sau trong rừng. Chỉ có những người có kinh nghiệm mới phân biệt chính xác loài kiến này, tránh nhầm lẫn với các loại kiến khác có thể gây ngộ độc.
Trứng kiến đen có màu trắng sữa, to bằng hạt gạo, rất béo ngậy và giàu dinh dưỡng. Người thu hoạch phải rất khéo léo, dùng dao để cắt tổ trên cây xuống, tránh làm trứng rơi. Sau khi mang về, trứng kiến được đổ ra mẹt, người dân thường dùng những cành cây nhỏ phủ lên trên cho kiến bám vào, giúp loại bỏ kiến thợ và tạp chất.
Công đoạn này đòi hỏi sự kiên nhẫn vì phải lựa thủ công từng chút một, nhưng người dân có kinh nghiệm sẽ biết cách sàng lọc kỹ lưỡng để đảm bảo độ sạch và an toàn. Theo người dân địa phương, hiện nay trứng kiến được bán với giá từ 200.000 – 300.000 đồng/kg.
Cách làm bánh không quá cầu kì nhưng đòi hỏi sự khéo léo từ người làm bánh. Bột bánh được làm từ gạo nếp ngon đãi sạch, đem ngâm từ 4 đến 6 giờ, vớt ra để ráo nước, xay thành bột mịn rồi nhào nặn thành từng miếng nhỏ bằng bàn tay. Sau đó cán mỏng vừa phải để dễ dàng gói nhân mà không làm bánh bị nứt khi hấp.
Phần nhân bánh gồm trứng kiến được xào với thịt lợn băm, hành khô phi thơm và một chút muối cho dậy mùi thơm. Lá vả dùng để gói bánh phải là những lá non, có màu xanh nhạt, không quá già để tránh làm bánh bị cứng. Lá được đem rửa sạch, ngâm qua nước muối loãng để làm mềm, giúp bánh không bị dai và giữ được mùi thơm nhẹ đặc trưng của lá.
Đầu tiên lót một lớp lá vả xuống dưới, thêm miếng bột đã được cán mỏng, rắc nhân lên mặt bột bánh rồi thêm một lớp bột, thêm lượt lá lên trên, gói lá sao cho phần bánh và nhân không bị hở ra bên ngoài.
Bánh sau khi gói được xếp vào nồi hấp cách thủy trong khoảng từ 40 đến 50 phút, khi bánh chín, lá vả sẽ chuyển sang màu xanh đậm. Bánh trứng kiến có vị ngọt béo tự nhiên từ trứng kiến, vị dẻo thơm của gạo nếp cùng chút thanh mát từ lá vả, tạo nên một sự kết hợp hài hòa và hấp dẫn. Đây không chỉ là một món ăn mang đậm bản sắc văn hóa của người Tày mà còn là thức quà đặc biệt của núi rừng Bắc Kạn.
Bà Gái cho biết thêm: "Bánh trứng kiến không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là niềm tự hào của người Tày chúng tôi. Mỗi năm chỉ có một mùa làm bánh, vì vậy ai cũng mong chờ để được thưởng thức hương vị đặc trưng này".
Ngày nay, bánh trứng kiến đã trở thành một đặc sản được nhiều người biết đến, là món ăn gắn liền với đời sống văn hóa của đồng bào Tày, là biểu tượng của sự khéo léo, tinh tế trong nghệ thuật ẩm thực vùng cao. Giá mỗi chiếc bánh dao động từ 15.000 đến 30.000 đồng, tùy vào kích thước và lượng nhân bên trong. Không chỉ hấp dẫn bởi hương vị lạ miệng, bánh trứng kiến còn thu hút người mua bởi sự độc đáo ngay từ cái tên.
Anh Lại Lâm Anh, một du khách từ Hà Nội, chia sẻ: “Lần đầu tiên nghe đến bánh trứng kiến, tôi khá tò mò vì chưa bao giờ ăn. Khi thử rồi, tôi thực sự bất ngờ vì bánh rất thơm, nhân trứng kiến béo ngậy hòa quyện với lớp bột dẻo mịn, ăn rất lạ miệng và ngon”.
Mặc dù bánh trứng kiến là món ăn hấp dẫn và giàu dinh dưỡng, nhưng không phải ai cũng có thể thưởng thức được. Một số người có cơ địa dị ứng với trứng kiến có thể gặp các triệu chứng như mẩn ngứa, sưng mắt, sưng môi… Vì vậy, những người có tiền sử dị ứng với côn trùng hoặc thực phẩm lạ nên cân nhắc trước khi thử món ăn này.
Với sự phát triển của công nghệ hiện đại, có thể dễ dàng mua bánh trứng kiến trên các trang mạng xã hội như Facebook, Zalo... Ngoài ra, tại các chợ phiên vùng cao Bắc Kạn hoặc các cơ sở chuyên về đặc sản địa phương cũng có bán loại bánh này trong mùa trứng kiến.
Bánh trứng kiến không chỉ là một món ăn dân dã mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa ẩm thực của người Tày Bắc Kạn. Từng chiếc bánh là sự kết tinh của những nguyên liệu dân dã nhưng mang lại hương vị độc đáo, không lẫn với bất kỳ món ăn nào khác. Nếu có dịp ghé thăm Bắc Kạn vào mùa trứng kiến, đừng quên thử qua món bánh đặc sản này để cảm nhận trọn vẹn tinh hoa ẩm thực vùng cao./.
