Trung đoàn 72 được thành lập nhằm bảo vệ nhân dân, ngăn chặn thực dân Pháp uy hiếp các cơ quan đầu não của ta tại Việt Bắc. Cán bộ, chiến sĩ của đơn vị hầu hết là con em các dân tộc của ba tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên. Mặc dù sống, chiến đấu trong điều kiện vô cùng gian khổ, song trang sử hào hùng của Trung đoàn vẫn ghi dấu nhiều chiến công oanh liệt.
 |
| Hội nghị "Chuẩn bị tổng phản công" của Trung đoàn 72 (5/1949), họp tại xã Cao Kỳ (Chợ Mới). |
Chiến đấu tại địa bàn rừng núi hiểm trở, lực lượng phân tán, Trung đoàn 72 phải đối mặt với nhiều khó khăn- trong đó cái thiếu lớn nhất là lương thực và thuốc men. Có nhiều thời điểm các đơn vị phải chạy ăn từng bữa trong mùa đông rét cắt da cắt thịt. Gạo không đủ để nấu cơm, họ phải ăn cháo loảng, thậm chí phải ăn măng đắng, măng vầu, đu đủ xanh, chuối xanh trừ bữa... Thiếu thốn, kham khổ cộng với khí hậu khắc nghiệt đã khiến số đông cán bộ, chiến sĩ mắc các bệnh như: Phổi, sốt rét, đường ruột, ngoài da... Vậy nhưng thuốc men được cấp hằng tháng chỉ đủ dùng trong khoảng 15 – 20 ngày, vậy là bộ đội ta lại kiếm lá rừng để chữa bệnh theo chỉ dẫn của nhân dân bản xứ.
Trong điều kiện ấy, các đơn vị thuộc Trung đoàn 72 vẫn mưu trí, dũng cảm chiến đấu và lập nhiều chiến công. Nhiều trận đánh phục kích trên đường số 3 đã khiến địch bị thiệt hại đáng kể. Chúng không còn được tự do đi lại trên con đường quan trọng này. Thậm chí sau này, thực dân Pháp phải dùng đến máy bay để tiếp tế cho các đồn tại Bắc Kạn.
Vào trung tuần tháng 1/1948, Đại đội trợ chiến, Tiểu đoàn 55- thuộc Trung đoàn 72 bố trí địa lôi trên mặt đường và trên vách núi để chặn đánh địch trên ngã ba Đèo Giàng- lối vào xã Hương Nê. Khoảng 10 giờ sáng, đoàn xe tiếp tế của địch từ phía Nà Phặc đi xuống. Một bên là núi cao, một bên là vực sâu nên địch tiến rất thận trọng. Tuy vậy chúng vẫn không biết đang lọt vào trận địa của ta. Lệnh tiến công mở màn bằng những tiếng địa lôi vang trời, đoàn xe chiếc thì cháy, chiếc bị lật nghiêng khiến địch vô cùng hoảng loạn. Bộ binh địch tản ra hai bên đường liền bị địa lôi trên vách núi, súng bộ binh, lựu đạn của ta trút lửa lên đầu. Trận đách này ta đã phá huỷ 27 xe cơ giới, tiêu diệt gần 2 trung đội địch.
 |
| Cựu chiến binh Trung đoàn 72 chụp ảnh lưu niệm tại bia chiến thắng của Trung đoàn tại thị xã Bắc Kạn (8/2009). |
Đầu tháng 3/1948, Đại đội trợ chiến tiếp tục phối hợp tổ chức phục kích địch ở Nà Tùng - Bản Hùa trên quốc lộ 3. Bên cạnh mìn và địa lôi, bộ đội ta còn có Tổ cảm tử. Khi địch hành quân lọt vào trận địa, ta nổ súng xung phong. Các chiến sĩ cảm tử đã xông lên tiêu diệt được một số địch. Trận đánh này khiến địch rất hoang mang, lo lắng. Về sau, do tích luỹ được kinh nghiệm, Trung đoàn đã tổ chức được những trận phục kích quy mô lớn, được chuẩn bị bài bản và công phu. Trong trận đánh tại khu vực mỏ sắt trên đường 3, giữa Phủ Thông và Nà Phặc, bộ đội ta xung phong xuống đường tiêu diệt chiếc xe đi đầu của địch, bộ phận khác xông lên đánh giáp lá cà. Tổ trung liên dù bị địch vây hãm vẫn chiến đấu tới viên đạn cuối cùng...
Ngày 01/5/1948, Trung đoàn tổ chức phục kích địch ở km 12 – 15 hướng Bắc Kạn - Phủ Thông. Ta bố trí lực lượng trên quãng đường dài hơn 2 km. Khi đoàn xe của địch gồm 64 chiếc lọt vào trận phục kích, bộ đội cho nổ địa lôi và đồng loạt xung phong. Trận chiến này, ta đã phá huỷ được 4 xe cơ giới, tiêu diệt 60 tên lính Âu – Phi... Cùng với đó, nhiều trận tập kích đã khiến địch phải bỏ đồn, các căn cứ của chúng trên quốc lộ 3 bị cô lập, tiếp tế đường bộ bị tê liệt. Cùng với các mặt trận khác, hoạt động tác chiến của Trung đoàn 72 đã góp phần quan trọng khiến địch buộc phải rút chạy khỏi Bắc Kạn.
Trải qua những năm tháng chiến đấu, tích luỹ được nhiều kinh nghiệm quý, các cán bộ, chiến sĩ xuất thân từ Trung đoàn 72 tiếp tục trưởng thành, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao trên nhiều cương vị công tác. Nay họ đều đã tuổi cao, sức yếu, người còn, người mất. Mỗi khi có dịp được gặp gỡ, những câu chuyện, hồi ức về các trận đánh lại khiến các cựu binh của Trung đoàn bồi hồi. Quãng thời gian sống và chiến đấu tại Bắc Kạn sẽ mãi là kỷ niệm đẹp, theo họ đến hết cuộc đời./.
G.T
