Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ thì hiện nay, các huyện Na Rì và Ngân Sơn có hàng trăm máy đào chuyên dụng. Việc mua máy đào chuyên dụng để phục vụ phát triển kinh tế thì thật đáng hoan nghênh, tuy nhiên phần lớn lượng máy đào của 2 huyện này đều chủ yếu thực hiện một việc, đó là đào vàng trái phép và hầu hết đều không có đăng ký, đăng kiểm nên rất khó khăn cho công tác quản lý.
Thực trạng tình hình khai thác vàng trái phép
Trong những năm qua, tình trạng đào vàng trái phép ở cả hai huyện Na Rì và Ngân Sơn luôn ở tình trạng báo động. Hàng trăm máy móc đào ngày, đào đêm biến cả một vùng miền đất rộng lớn của cả 2 huyện thành bình địa. Những địa phương nằm dọc theo trục sông Bắc Giang từ xã Lam Sơn, Lương Thành, Lạng San, Lương Thượng đã bị băm nát bởi máy đào. Biến đồng ruộng thành hố hầm sâu, biến dòng sông đỏ ngầu đục quánh, không một động vật thủy sinh nào sống sót.
Ngược lên phía thượng nguồn từ thôn Khuổi Nộc lên Ma Nu, dòng sông không còn một m2 nào là chưa đào bới, nhiều nơi còn đào 2-3 lần. Từ Na Rì vượt đèo Khau Pi là đến dải đất vàng của Ngân Sơn gồm các xã Thuần Mang, Hương Nê, Thượng Quan rồi xã Đức Vân, Bằng Vân,Thượng Ân, Cốc Đán…đâu đâu cũng nhìn thấy “kẻ thù phá nát cánh đồng là máy đào”. Những năm trước, còn đào lén rút trong sông, suối bị che khuất tầm nhìn, nay những điểm kín đáo đã đào hết, các đối tượng đào vàng trái phép mở rộng phát triển ra ngoài những khu vực đồng ruộng trung tâm như Lạng San, Lương Thượng…(Na Rì), Thuần Mang, Thượng Ân…(Ngân Sơn). Việc đào vàng trái phép ngày càng công khai thách thức pháp luật, diện tích những cánh đồng bị băm nát ngày càng tăng.
 |
| Máy xúc đang đào bới cánh đồng Bản Lìm |
Mặc dù việc làm trái pháp luật diễn ra công khai nhưng chính quyền địa phương gần như “không nắm được gì”. Họ thờ ơ, họ hồn nhiên kể khó khăn kiểu như “khó lắm, khó lắm, các đối tượng có người canh gác, mình động cái là họ biết ngay”, rồi thì “ người trong làng xã cả, mình làm mạnh tay họ thù”…tuy nhiên, họ cũng chẳng báo chính quyền cấp trên ?!.
Còn tại trung tâm xã Thuần Mang, một xưởng cơ khí chuyên gia công sản xuất giàn tuyển vàng sa khoáng. Giàn tuyển mới được bày bán công khai, số lượng không hạn chế. Các đối tượng chỉ cần cẩu giàn tuyển lên xe và đưa đến nơi đào vàng đặt xuống là hoạt động được ngay.
 |
| Xưởng cơ khí tích cực sản xuất giàn tuyển vàng |
Thực trạng hiện nay, do không còn đất để đào vàng nữa (vì những năm qua đã đào hết) nên các đối tượng chủ động mua lại của người dân. Giá cả có thể dao động 1 bung từ 100 triệu đến 400 triệu đồng, khi đào xong thì hoàn thổ trả lại mặt bằng. Bằng cách làm này mà những cánh đồng ở Ngân Sơn đang được cuốn chiếu. Theo thông tin trong giới đào vàng lậu thì nhiều đại gia trúng vàng có vài chục tỷ gửi ở ngân hàng, đất ở đường 41 thì mua cả vạt, bản thân thì sài xe sang, trong tay lúc nào cũng có 4-5 máy đào vàng hoạt động. Có đối tượng bị niêm phong máy thì ngày hôm sau đi luôn Hà Nội, “ôm” luôn “2 con” về lại đào tiếp. Thực hư thế nào thì không ai rõ được nhưng cứ nhìn trung tâm Thuần Mang ngày nay mang dáng vẻ một thị trấn sầm uốt, có cả tiệm mua bán vàng, ô tô “xịn” đỗ san sát thì dư luận cũng có thể tin được.
Biện pháp nào kiểm soát tình hình đào vàng trái phép
Để kiểm soát tình trạng đào vàng trái phép, tỉnh đã chỉ đạo các cấp, các ngành tằng cường nhiều biện pháp ngăn chặn, xử phạt các đối tượng vi phạm. Đặc biệt là “cây gậy” bằng quyết định 2693 của UBND tỉnh ban hành năm 2010 cho phép các cấp chính quyền được phép tạm giữ tang vật vi phạm để chờ xem xét xử lý sau.
Tuy nhiên biện pháp được coi là cứng rắn này chưa đủ độ răn đe. Vì sau đó, nhiều xe máy đào chuyên dụng lại được thả ra. Cụ thể như một lô máy đào vàng trái phép trên Sông Năng thuộc địa bàn xã Bành Trạch bị huyện Ba Bể tạm giữ lại được thả nên các đối tượng tỏ ra “nhờn thuốc”. Mặt khác để đối phó với các cơ quan chức năng, các đối tượng vừa đào vàng trái phép vừa bắn tin kiểu như “kiện đấy, kiện đấy”. Đồng thời tổ chức canh gác rất chặt chẽ. Theo một “cửu” thì việc canh gác được tổ chức 2 vòng. Phương tiện liên lạc có đội sử dụng cả máy bộ đàm, còn thường thì bằng điện thoại di động. Thủ đoạn được thực hiện là khi có người lạ, xe lạ vào khu vực thì các đối tượng liên lạc với nhau sau đó cho xe tải ra chặn đường, giả vờ bị hỏng, sau khi nắm chắc các đối tượng không phải thuộc đoàn truy quét liên ngành thì họ lại chủ động giải phóng mặt đường…
 |
| 2 máy đào chuyên dụng đang bị tạm thu chờ xử lý |
Hiện nay, xác định máy đào chuyên dụng là thủ phạm đào vàng trái phép nhưng để tịch thu thì có rất nhiều ý kiến trái chiều. Có Sở cho rằng không thu được vì xe không có đăng ký, không đăng kiểm, không chính tên, chính chủ. Tuy nhiên, lãnh đạo Sở Giao thông-Vận tải (đơn vị quản lý xe máy móc chuyên dụng) lại khẳng định, xe không đăng ký, không đăng kiểm mà đào vàng trái phép càng dễ tịch thu vì xe đã phạm 2 điều nghiêm trọng là đào vàng trái phép và xe phi pháp. Đại diện này cũng dẫn chứng là Bộ Giao thông-Vận tải và Công an thành phố Hà Nội đã thống nhất tịch thu tất cả các phương tiện xe gắn máy tham gia đua xe trái phép, sau đó bán và sung quỹ “vì người nghèo”, đối với xe máy đào chuyên dụng đào vàng trái phép, lãnh đạo Sở Giao thông-Vận tải cũng đề nghị thực hiện theo phương án này.
Việc đào vàng trái phép đã diễn ra quá lâu mà chưa có biện pháp nào răn đe, quản lý hiệu quả, thiết nghĩ các cấp các ngành cần đề ra biện pháp thật mạnh tay nhằm chấn chỉnh ngay tình trạng này ./.
Thiện Chí
