Trước nguy cơ thoái hóa giống và suy giảm diện tích canh tác, việc phục tráng và phát triển giống lúa nếp Khẩu Nua Pái đã trở thành một nhiệm vụ cấp thiết đối với huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Nhằm bảo tồn và nâng cao giá trị kinh tế của giống lúa nếp đặc sản này, UBND tỉnh Bắc Kạn đã phê duyệt đề tài nghiên cứu phục tráng giống lúa nếp Khẩu Nua Pái, do Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc chủ trì, kéo dài từ năm 2021 đến 2025.
Tại xã Lương Bằng, công tác phục tráng giống Khẩu Nua Pái được triển khai qua từng giai đoạn kỹ lưỡng. Đội ngũ chuyên gia đã tuyển chọn từ hơn 120 cá thể ban đầu, trải qua các năm chọn lọc với tiêu chuẩn khắt khe như chiều cao thân cây, số lượng hạt chắc, thời gian chín đồng đều và khả năng chống chịu sâu bệnh. Đến năm 2023, từ 62 dòng đạt chuẩn, dự án đã chọn ra 30 dòng G1 có mùi thơm tự nhiên và đặc tính tốt nhất để tiếp tục canh tác.
Theo chị Hoàng Thị Chính, thôn Bản Chang, xã Lương Bằng (Chợ Đồn) – một hộ dân đã thực hiện trồng giống lúa nếp Khẩu Nua Pái từ nhiều năm nay thì đây là giống lúa phù hợp với đặc điểm khí hậu ở địa phương. Từ vụ mùa năm 2021, khi địa phương được triển khai mô hình phục tráng giống Khẩu Nua Pái gia đình chị năm nào cũng đăng ký tham gia với diện tích 1.000m2. Khẩu Nua Pái là giống gạo nếp có đặc điểm thơm, ngon, dẻo, màu sắc của hạt thóc khi chín có màu đỏ thẫm; sản phẩm lúa nếp Khẩu Nua Pái hằng năm sau khi thu hoạch được tiêu thụ thuận lợi, các thương lái đến tận nơi mua, năm 2023 đạt giá 18.000 đồng/kg thóc và 25.000 đồng/kg gạo.
Theo kết quả thử nghiệm, Khẩu Nua Pái sinh trưởng tốt, bén rễ sớm, cho năng suất ổn định từ 42,6 đến 43,7 tạ/ha và đặc biệt có độ đồng đều cao. Độ thuần chủng đạt trên 99%, đảm bảo chất lượng giống cao nhất, ít bị sâu bệnh và phù hợp với điều kiện khí hậu miền núi.
Theo chị Hoàng Thị Chinh, Trưởng thôn Bản Chang, xã Lương Bằng (Chợ Đồn) giống lúa nếp Khẩu Nua Pái đã có từ rất lâu, hằng năm đều được bà con trồng nhưng chủ yếu để phục vụ cuộc sống hằng ngày như làm bánh, xôi trong các dịp Tết, lễ; từ khi được phục tráng lại thực hiện theo đúng quy trình kỹ thuật về chăm sóc, bón phân, phòng bệnh năng suất cao hơn, vụ mùa năm 2023 đạt khoảng 50 – 52 tạ/ha; bên cạnh đó, các hộ dân đã chú trọng tham gia và đã hướng đến thương mại hóa, không chỉ trồng để đủ ăn mà còn để bán ra thị trường, tạo thêm nguồn thu nhập.
Trong quá trình phục tráng, quy trình canh tác và bảo quản giống Khẩu Nua Pái cũng được tối ưu hóa để đảm bảo chất lượng. Bảo quản hút chân không đã chứng minh hiệu quả vượt trội, giúp hạn chế mọt và giữ nguyên phẩm chất của gạo. Hội đồng thẩm định tỉnh đã phê duyệt và ban hành quy trình canh tác và quy trình bảo quản cho giống lúa nếp Khẩu Nua Pái vào tháng 6 năm 2024, đánh dấu một bước tiến lớn trong việc đưa giống lúa nếp này trở thành đặc sản bền vững.
Ngày 06/12/2023, Cục Sở hữu trí tuệ đã chính thức cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể cho giống Khẩu Nua Pái Chợ Đồn. Đây là bước đi quan trọng để sản phẩm này có thể cạnh tranh trên thị trường, đồng thời thúc đẩy việc truy xuất nguồn gốc và tăng độ tin cậy cho người tiêu dùng.
Với những ưu điểm nổi trội, sản phẩm Khẩu Nua Pái năm 2020 đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Hiện nay, chính quyền địa phương cũng đang xây dựng chiến lược phát triển các sản phẩm OCOP gắn liền với du lịch. Sự kết hợp giữa bảo tồn giống lúa và phát triển thương hiệu Khẩu Nua Pái sẽ không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn là cơ hội nâng cao nhận thức của bà con nông dân về giá trị truyền thống, văn hóa đặc sắc của dân tộc.../.
